Spreekverbod in traumagroepen is hertraumatiserend

Veel te vaak hoor ik van mijn cliënten die een verleden met seksueel misbruik hebben, dat zij in een traumagroep niets mogen vertellen over wat hen is overkomen. Je hebt een schokkende gebeurtenis meegemaakt en vervolgens mag je er niet over praten. Het niet mogen en kunnen spreken, is naast het misbruik zelf één van de grootste schadeposten die een slachtoffer oploopt. De gebeurtenis gaat ondergronds, soms vele jaren, en doet daar zijn verwoestende werk. Dit spreekverbod illustreert dat deze hulpverleners geen weet hebben van wat er echt nodig is voor herstel. Het is belangrijk te begrijpen dat traumaverwerking geen gebeurtenis is. Het is een proces. Herstel kost tijd en geduld. De deelnemers blijven na een groep waarin slechts in algemeenheden gesproken mag worden, opnieuw achter met schuld en schaamte. Zo blijf je gevangen in het geheim, met de eenzaamheid die daar bij hoort. Wanneer je dan eindelijk hulp hebt gezocht, krijg je opnieuw te horen dat jouw verhaal niet verteld mag worden.

Ik maak mij zorgen over het spreekverbod bij deze traumagroepen. Bijvoorbeeld: als iemand iets zegt waardoor andere mensen zich ongemakkelijk voelen, wordt haar verteld er niet meer over te praten. De hulpverlener zal misschien zeggen dat het voor anderen in de groep te pijnlijk is als ze jouw verhaal horen. Dat is niet waar! Ik heb keer op keer gezien hoe mensen in traumagroepen baat hebben bij het horen van elkaars verhalen. Ik hoor ook dat er gezegd wordt dat erover praten het erger maakt, dat je niet meer naar het verleden moet kijken maar in het hier en nu verder moet met je leven. Daarmee vraagt een hulpverlener het onmogelijke van een cliënt. Je komt met een dergelijk geheim, dat men als een gestolde klomp emoties met zich meezeult, niet verder in het leven. Om de ervaring achter je te kunnen laten, moet deze naar buiten gebracht worden. Dan pas komt er ruimte om naar voren te kunnen kijken.

Ook denken hulpverleners dat het vertellen van jouw traumatische ervaring “besmettelijk” is: voordat je het weet gaat iedereen zijn verhaal vertellen. En dat is nu JUIST wat je als therapeut moet willen, en dat is juist de kracht van de groep, gebruik die. Je hebt iemand nodig om de stilte te doorbreken, dan komt er steeds meer veiligheid in de groep waardoor de anderen ook die stap durven te zetten. Dwars door het geheim heen vinden de deelnemers woorden voor wat er is gebeurd. Wij zien de kinderen van toen en horen aan wat zij hebben moeten doorstaan. Ervaren dat er mensen echt naar je luisteren en erbij durven te blijven is enorm helpend in het verwerkingsproces. Voor de luisterende deelnemers is het tevens een belangrijke oefening om met triggers om te leren gaan.

Natuurlijk zijn er triggers voor de groepsleden, dat is nu precies waar het over gaat bij trauma. En die triggers zijn niet fijn maar we kunnen er niet omheen bewegen, we moeten er juist naartoe. En daar moeten wij als begeleiders van een groep de helpende hand bieden. De slachtoffers moeten leren om te blijven, dat betekent dat zij niet in dissociatie blijven maar oefenen aanwezig te zijn met aandacht en gevoel. De veilige bedding in de groep helpt hier enorm bij. Vanuit deze basis begeleid ik traumagroepen. We gaan in de richting van triggers en oefenen stap voor stap om daarbij aanwezig te blijven tot het voor iedereen mogelijk is om verder te gaan. Het is belangrijk dat begeleiders ook getraind zijn in traumawerk, zodat wij kunnen helpen. Dit betekent dat wij menselijke nabijheid moeten kunnen bieden, en niet bang moeten zijn om onze emoties te tonen en deze als spiegel in te zetten. Als je met dit trauma werkt, is het belangrijk dat de hulpverlener kan blijven, niet wegkijken of vertrekken. Dan zouden wij onderdeel worden van het collectieve NEE: het fenomeen van wegkijken en ontkennen van seksueel misbruik.

De traumagroep is een belangrijke plek om te leren dat je niet alleen bent en dat anderen soortgelijke ervaringen hebben. Het is een plaats waar je je verhaal kunt delen zonder angst voor veroordeling of afwijzing. Het is ook een plaats waar mensen kunnen luisteren – echt luisteren – naar je verhaal, zodat je begint te begrijpen wat er met je gebeurd is en hoe het je leven heeft beïnvloed. Dat jij niet gek bent, maar dat de problemen waar jij tegenaan loopt de normale gevolgen zijn van een abnormale situatie. Dat zijn enorm belangrijke stappen in het wegnemen van de schuld en schaamte. Die horen niet bij het kind van toen of de volwassene van nu, die horen neergelegd te worden bij de dader. En om dat te kunnen doen, zal je het over het seksueel misbruik moeten hebben.

Wanneer een slachtoffer niet over het misbruik mag spreken, is dat het daderbeschermingsprogramma dat in werking treedt. Het slachtoffer zit samen met de dader in het geheim gevangen, afgedekt met dikke lagen schuld en schaamte. Wij werken met speciaal voor seksueel misbruik ontwikkelde psychodrama modellen. De dader en alles wat die veroorzaakt in het leven van de cliënt, komt zo duidelijk in beeld. Het doel is om de dader uit het systeem van de cliënt te verwijderen. Al deze stappen kunnen onmogelijk gezet worden wanneer er niet gesproken mag worden over wat er is gebeurd.

Vertellen over wat er ooit gebeurd is moet wel een richting krijgen, dus alleen maar praten helpt niet. Wel is praten een eerste belangrijke stap in het verwerkingsproces. Dus: een spreekverbod in traumagroepen is niet helpend maar hertraumatiserend.